Bankaların memur ve çalışanlara verdiği promosyonları almak günah midir?

Bankaların memur ve çalışanlara verdiği promosyonların caiz olup olmadığı konusu, İslam alimleri arasında farklı görüşlerin bulunduğu, üzerinde çokça tartışılan bir konudur. Bu konudaki temel hassasiyet, faiz kavramıdır.

Genel Bakış

İslam’da faiz kesin olarak haram kılınmıştır. Bankaların temel gelir kaynaklarından biri faiz olduğu için, faizli sistemle çalışan bankalardan elde edilen kazançlar konusunda dinen hassasiyet oluşur. Promosyonlar, bankaların müşteri çekmek ve maaş hesaplarını kendi bünyelerinde tutmak amacıyla verdiği ek ödemelerdir.

Farklı Görüşler ve Gerekçeleri

Bu konuda başlıca iki farklı görüş öne çıkmaktadır:

• Promosyonun Caiz Olmadığı / Şüpheli Olduğu Görüşü:

  • Bu görüşü savunan alimler, bankaların ana gelir kaynağının faiz olduğunu ve promosyonların da bu faiz gelirlerinden elde edildiğini belirtirler. Dolayısıyla promosyonlar, doğrudan faiz olmasa bile faizden beslendiği için şüpheli kabul edilir.
  • Bazı alimler, promosyonu faizin “meyvesi” veya “yan ürünü” olarak nitelendirir.
  • Bu görüşe göre, promosyonu alan kişi, faizli sistemle çalışan bankayı tercih ederek, dolaylı yoldan bu sisteme destek olmuş kabul edilir.
  • Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu da bu konuda bir fetva yayımlamıştır. Fetvada, banka promosyonlarının işleyiş bakımından faize tam olarak benzemese de şüpheden tamamen uzak olmadığı belirtilmiştir. Bu nedenle, temel ihtiyaçlarını karşılayacak durumda olanların bu parayı kendileri ve bakmakla yükümlü oldukları yakınları için kullanmamaları, ihtiyaç sahibi fakirlere vermelerinin uygun olacağı ifade edilmiştir.
  • Hayrettin Karaman, Faruk Beşer, Fatih Kalender ve İhsan Şenocak gibi ilim adamları bu görüşe yakın fetvalar vermişlerdir. Promosyonun alınması gerektiğini (çünkü bankada kalması halinde yine faiz sistemine dönecektir), ancak kişisel ihtiyaçlar için kullanılmayıp kamu yararına (mesalih-i amme) harcanması veya fakirlere tasadduk edilmesi gerektiğini belirtmişlerdir.

• Promosyonun Caiz Olduğu Görüşü (Bazı Şartlarla):

  • Bu görüşü savunanlar, promosyonun doğrudan bir faiz sözleşmesi sonucu elde edilmediğini, bankanın kendi inisiyatifiyle yaptığı bir hediye veya pazarlama faaliyeti olduğunu belirtirler.
  • Promosyonun, maaş sahibinin parası bankada durduğu için değil, kurumun bankayı tercih etmesi karşılığında verildiği ifade edilir. Bu durumda promosyon, banka ile kurum arasındaki bir anlaşmadan doğan bir hediyedir ve çalışanın doğrudan faiz işlemi yapmadığı söylenir.
  • Ancak, bu görüşte de genellikle helal bankalar (katılım bankaları) tercih edilmesi veya şüpheden uzak durulması tavsiye edilir.

Sonuç ve Tavsiye

Genel kanı ve Diyanet’in de görüşü doğrultusunda, bankaların verdiği promosyon paralarının faiz şüphesi taşıdığı kabul edilmektedir. Bu nedenle:

1. İhtiyacı Olmayanlar İçin: Eğer promosyonu alan kişinin ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin temel ihtiyaçlarını karşılayacak kadar geliri varsa, bu parayı kendilerinin kullanmaması, bunun yerine ihtiyaç sahibi fakirlere veya hayır kurumlarına tasadduk etmeleri (sadaka vermeleri) daha uygun görülmektedir. Bu durumda sevap beklentisine girmeden, sadece haramdan kurtulma niyetiyle verilmelidir.
2. İhtiyacı Olanlar İçin: Eğer promosyonu alan kişinin ve ailesinin temel geçimini sağlamakta zorlandığı bir durum varsa, bu parayı kullanmasında bir sakınca olmadığına dair bazı fetvalar da bulunmaktadır. Ancak bu da bir ruhsat olarak değerlendirilmelidir.
3. Bankada Bırakmamak: Çoğu görüş, promosyon parasının bankada bırakılmasının da doğru olmadığını, çünkü bu paranın bankanın faizli işlemlerine katkı sağlayacağını belirtir. Bu nedenle alınması ve yukarıdaki şekillerde değerlendirilmesi tavsiye edilir.

Sonuç olarak, şüpheden uzak durmak ve takva üzere hareket etmek isteyenler için promosyon miktarını hayır işlerinde kullanmak en uygun yaklaşımdır. En doğru bilgi için her zaman güvendiğiniz bir din alimiyle veya Diyanet İşleri Başkanlığı gibi resmi bir kurumla iletişime geçmeniz tavsiye edilir.